To ευρώ είναι έτοιμο για δημιουργική καταστροφή

Του Larry Elliott, Guardian 20/5/2012

μετάφραση Αριάδνη Αλαβάνου

Το φάντασμα της Lehman Brothers προβάλλει στις χρηματοπιστωτικές αγορές του κόσμου. Μνήμες από τις χαοτικές ημέρες του Σεπτεμβρίου του 2008 μας κατέκλυσαν, καθώς ο Άλιστερ Ντάρλινγκ [υπουργός Οικονομικών της Μ. Βρετανίας] εμφανίστηκε στην τηλεόραση εν μέσω ρεπορτάζ για φυγή κεφαλαίου και τραπεζικών πανικών.

Ξεχάστε την ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί είναι καλύτερα προετοιμασμένοι τούτη τη φορά από όσο ήταν το 2008. Κρατάτε μικρό καλάθι ότι έχουν ένα μεγάλο πολεμικό ταμείο για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από μια ελληνική έξοδο από το κοινό νόμισμα. Η πολυδιαφημισμένη προστασία είναι κάτι αντίστοιχο με μια γραμμή Μαζινό.

Τα γεγονότα έχουν επιταχυνθεί από τις προ δεκαπενθημέρου γαλλικές και ελληνικές εκλογές. Η ελληνική αποχώρηση από την Ευρωζώνη σήμερα αποτιμάται από τις αγορές, η προσοχή είναι εστιασμένη στο μέγεθος των παράπλευρων απωλειών. Περιμένετε τα χειρότερα. Την περασμένη εβδομάδα η πίεση κορυφώθηκε στην Ισπανία και στις προβληματικές της τράπεζες. Η ιδέα ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες που τα δύο περασμένα χρόνια έμοιαζαν με λαγούς παγιδευμένους από προβολείς μέσα στη νύχτα μπορούν να σκεφτούν μια καθαρή διέξοδο για την Ελλάδα είναι εντελώς φανταστική. Η κρίση θα είναι χαοτική, οδυνηρή, παρατεταμένη και πιθανώς τελική.

Ακόμη και τώρα, υπάρχει αποτυχία ή απροθυμία να συλλάβουν τη βασική αλήθεια σχετικά με το κοινό νόμισμα: δεν λειτουργεί. Οι νομισματικές ενώσεις επιτυγχάνουν μόνο αν υπάρχει οικονομική ευελιξία, οικονομική αλληλεγγύη και πολιτισμική ομοιογένεια. Αν υπάρχουν αυτοί οι τρεις παράγοντες, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπάρχει η πιθανότητα ένα κοινό επιτόκιο και ένα κοινό νόμισμα να ενθαρρύνουν την οικονομική σύγκλιση μέχρι ενός σημείου. Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι ότι δεν έχει κανέναν από αυτούς τους τρεις παράγοντες. Χώρες όπως η Ελλάδα δεν γίνονται σαν τη Γερμανία σε μια νύχτα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει τους πόρους για να βοηθήσει την προσαρμογή των πιο φτωχών χωρών. Και το κυριότερο απ' όλα, η κρίση φανέρωσε ότι δεν υπάρχει αίσθηση κοινού σκοπού ξέχωρα από την επιθυμία να εξασφαλιστεί η συνέχιση του “σχεδίου”.

Το σχέδιο επιβίωσης, όπως παρουσιάζεται, συνεπάγεται ότι οι χώρες θα ξεκινήσουν μια μακρά διαδικασία διαρθρωτικής προσαρμογής που θα τις καταστήσει πιο ανταγωνιστικές , ότι θα ισχύσει ένα δημοσιονομικό σύμφωνο το οποίο θα εξασφαλίζει ότι οι κυβερνήσεις ζουν με βάση τις δυνατότητές τους και ίσως υπάρξουν κάποιες μικρές έξτρα δαπάνες για πανευρωπαϊκές υποδομές, προκειμένου να ικανοποιηθούν τα αιτήματα των ψηφοφόρων για άμβλυνση των επιπτώσεων της λιτότητας.

Οι θετικές προοπτικές του σχεδίου αυτού είναι μικρές. Δείτε την Ιρλανδία, μία από τις τρεις χώρες που υφίστανται τους σκληρούς όρους της διάσωσης. Έχει πρόβλημα ανταγωνιστικότητας; Όπως παρατηρεί ο Ντάβαλ Τζόσι της BCA Research, η Ιρλανδία αντιπροσωπεύει το 0,3% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και ωστόσο έχει το 3% του παγκόσμιου εμπορίου υπηρεσιών και το 6% του εμπορίου φαρμακευτικών ειδών. Είναι στην τρίτη θέση παγκοσμίως από την άποψη των άμεσων ξένων επενδύσεων, οι αποδόσεις των οποίων είναι 17%, συγκρινόμενο με το 6% της Γερμανίας. "Ως εμπορική οικονομία σε βασικούς τομείς, η Ιρλανδία μετρά 10 ή 20 φορές πάνω από το βάρος της. Αυτό δεν είναι σημάδι μιας οικονομίας που χρειάζεται να γίνει πιο ανταγωνιστική”, λέει ο Τζόσι.

Ούτε το δημοσιονομικό σύμφωνο, για το οποίο θα κάνει δημοψήφισμα η Ιρλανδία στις 31 Μαΐου, θα είχε αποτρέψει την κρίση που μείωσε κατά 15% το ΑΕΠ της και δημιούργησε ένα νέο κύμα μετανάστευσης των νεότερων και ταλαντούχων ανθρώπων της. Η Ιρλανδία, όπως η Ισπανία, είχε υγιή δημόσια οικονομικά τα χρόνια πριν από το ξέσπασμα της κρίσης. Το πρόβλημα στις δύο χώρες δεν ήταν το μεγάλο δημόσιο χρέος, αλλά το πολύ μεγάλο ιδιωτικό. Ο λόγος που είχαν τόσο μεγάλο ιδιωτικό χρέος ήταν ότι ο δανεισμός ήταν πολύ φθηνός για οικονομίες που μεγεθύνονταν γοργά και υπερθερμαίνονταν. Και ο λόγος που ο δανεισμός ήταν τόσο φθηνός ήταν το ότι η Ιρλανδία και η Ισπανία είχαν εκχωρήσει το δικαίωμα να έχουν τα δικά τους επιτόκια και υπέκειντο στις ίδιες με όλες τις χώρες επιταγές της νομισματικής ένωσης.

Προς τιμήν τους, αυτό το θεμελιώδες σφάλμα αναγνωρίστηκε από τον Γκόρντον Μπράουν και τον Εντ Μπολς, που αντιστάθηκαν στο τραγούδι των σειρήνων που τους καλούσε πιεστικά να εντάξουν τη Βρετανία στο κοινό νόμισμα. Όλες οι επιβλαβείς οικονομικές τάσεις του Ηνωμένου Βασιλείου –η κερδοσκοπία, οι φούσκες ακινήτων, η νοοτροπία του ζω τώρα και πληρώνω αργότερα-- θα είχαν ενισχυθεί κατά πολύ αν γινόταν μέλος του ευρώ και το αποτέλεσμα θα ήταν ένα ακόμη μεγαλύτερο κραχ από αυτό που πέρασε το 2007-2009, ένα μεγαλύτερο έλλειμμα του προϋπολογισμού και ένα πρόγραμμα λιτότητας που δεν θα το επέβαλλε ο Ντ. Κάμερον, αλλά η Άνγκελα Μέρκελ.

Πριν από δέκα χρόνια, δεν ήταν τόσο της μόδας να εκφράζει κανείς τέτοιους φόβους, τότε δηλαδή που το ευρώ θεωρούνταν εκπληκτικό και ό,τι πιο προχωρημένο. Η ειρωνεία είναι πως η νομισματική ένωση ήταν πράγματι η τελευταία πνοή του οικονομικού οράματος του 20ού αιώνα: από τα πάνω προς τα κάτω, γραφειοκρατική και θεμελιωμένη στην αντίληψη της δυτικής οικονομικής ηγεμονίας.

Παρά αυτό το νομισματικό χάος, υπάρχουν ακόμη κάποιοι στις Βρυξέλλες ή στη Φρανκφούρτη που υποστηρίζουν ότι το ευρώ ήταν επιτυχημένο και ότι θα προχωρεί ακάθεκτο. Οι φωνές τους ακούγονται ύποπτα παρόμοιες μ' εκείνες των μελών του πολιτικού γραφείου που στη δεκαετία του 1980 έλεγαν πως η Σοβιετική Ένωση ήταν λειτουργική και θα διαρκούσε για πάντα. Η αναμφισβήτητη πολιτική δέσμευση στο ευρώ σημαίνει ότι σήμερα ακούγονται εκκλήσεις για μια ταχύτατη προσέγγιση στην πλήρη πολιτική ένωση, αλλά αυτό σημαίνει ότι θα επαναληφθεί η μεθοδολογία από τα πάνω προς τα κάτω που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία της νομισματικής ένωσης και –σε μια εποχή που οι αγορές μιλούν για μια ελληνική έξοδο εντός εβδομάδων ή μηνών-- θα χρειάζονταν χρόνια για να επιτευχθεί.

Αντίθετα, οι ρεαλιστικές επιλογές για το ευρώ είναι ότι θα διαλυθεί ή θα παραπαίει σε μια κατάσταση ημιθανή, με χαμηλή οικονομική μεγέθυνση, υψηλή ανεργία, αυξανόμενη δημόσια απογοήτευση και ευρέως αποκλίνουσες απόψεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για το τι χρειάζεται να γίνει. Αν ήταν εταιρία, το ευρώ τώρα θα είχε χρεοκοπήσει. Είχε ένα σκάρτο επιχειρηματικό σχέδιο, το οποίο εφαρμόστηκε με το χείριστο τρόπο. Το πείραμα επιβίωσε στις ευνοϊκές συνθήκες των αρχών της δεκαετίας του 2000, αλλά μόνο ο πυρήνας, η Γερμανία, στάθηκε ικανός να αντιμετωπίσει το πιο σκληρό κλίμα των τελευταίων πέντε χρόνων. Οι μάνατζερ καβγαδίζουν μεταξύ τους, το εργατικό δυναμικό έχει εξεγερθεί και δεν υπάρχουν νέες γραμμές παραγωγής

Εν ολίγοις, το ευρώ είναι ώριμο γι' αυτό που ο Τζόζεφ Σουμπέτερ ονόμαζε δημιουργική καταστροφή. Ο καπιταλισμός, σύμφωνα με τον Σουμπέτερ, ήταν μια ιστορία συνεχούς, καταστροφικής αλλαγής, όπου η καινοτομία πετούσε έξω από την επιχειρηματική δραστηριότητα καθιερωμένες εταιρίες και καθιστούσε παρωχημένους ολόκληρους τομείς. Όποιος δουλεύει στο μουσικό κλάδο, στις εκδόσεις ή στις εφημερίδες την τελευταία δεκαετία κατανοεί άριστα για τι πράγμα μιλούσε ο Σουμπέτερ.

Εφαρμόζεται η θεωρία του Σουμπέτερ στην Ευρωζώνη; Με κάποιον τρόπο ναι. Το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας έχει μετακινηθεί από την Ευρώπη, που μοιάζει παρωχημένη και άτσαλη, προς έναν κόσμο ταχείας καινοτομίας και χαλαρών δικτύων. Η προσαρμογή του λανθασμένου μοντέλου με τον τρόπο που προτείνει ο Φρανσουά Ολάντ δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Η μοναδική πραγματική λύση είναι να πετάξει κανείς αυτό το σχέδιο και να ξεκινήσει πάλι με μια μικρή ομάδα χωρών που θα μπορούσαν να σουτάρουν μαζί. Το να γίνει η Ευρωζώνη λειτουργική είναι σαν να εφαρμόζεις ένα μακροχρόνιο επιχειρηματικό μοντέλο για τα πικάπ ή τα τουριστικά γραφεία του Τόμας Κουκ. Όπως εκείνα, η νομισματική ένωση είναι το παρελθόν και όχι το μέλλον, που αντιπροσωπεύει μια ανάλογη κατασκευή σε έναν ψηφιακό κόσμο.

Πηγή: tometopo.gr