Για όλους εκείνους, όπως η αφεντιά μου, που υποστηρίζουν ότι η βασική αιτία της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης είναι η πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους, η οποία οφείλεται στην αποπομπή ζωντανής εργασίας από την παραγωγή, λόγω της ανάπτυξης των υλικών παραγωγικών δυνάμεων, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η συλλογιστική που ανέπτυξε σχετικά με αυτήν την ανάπτυξη ο Walter Benjamin.
Αυτός λοιπόν ο μεγάλος μαρξιστής, αλλά ταυτόχρονα ρομαντικός και μεσσιανικός στοχαστής, σε αντίθεση με το μηχανιστικό ντετερμινισμό της Δεύτερης Διεθνούς, αλλά και με το λεγόμενο «ορθόδοξο» μαρξισμό, σε συνέχεια μιας συλλογιστικής που είχε ήδη αναπτύξει ο Rousseau, υποστήριζε ότι η τεχνολογική πρόοδος δεν εμπεριέχει μόνο θετικά στοιχεία αλλά και πολλά αρνητικά.
Αυτά έχουν να κάνουν τόσο με τον προσανατολισμό που της προσδίδει το κεφάλαιο όσο και με την εκ μέρους του αξιοποίησή της, αλλά και γενικότερα με το γεγονός ότι αυτή δεν είναι δυνατόν να μετατρέπεται σε αυτοσκοπό εις βάρος των ανθρώπων και της φύσης.
Ετσι λοιπόν για τον Benjamin η επιστημονική, τεχνολογική ανάπτυξη, η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων μπορεί να προσλάβει και ένα καταστροφικό χαρακτήρα, κάτι που άλλωστε αποδείχτηκε μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα με τα πυρηνικά ατυχήματα και με την οικολογική καταστροφή.
Μάλιστα από αυτήν την τελευταία σκοπιά μπορούμε να πούμε ότι ο Benjamin υπήρξε μεταξύ άλλων και ένας πρωτοπόρος, οικολόγος στοχαστής, ο οποίος δεν αντιμετώπιζε τη φύση ως στοιχείο προς εκμετάλλευση από τον άνθρωπο, αλλά ως διαλεκτικά και αναπόσπαστα συνδεδεμένη μαζί του.
Αν λοιπόν για τους κλασικούς του μαρξισμού οι επαναστάσεις αποτελούσαν τις ατμομηχανές της ιστορίας, για τον Benjamin αυτές θα έπρεπε να λειτουργούν ταυτόχρονα σαν το χειρόφρενο εκείνο του τρένου της ιστορίας που έχει μπει αλόγιστα στις ράγες της προόδου.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την κρίση; Αμεσότατη. Και τούτο διότι αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η ανάπτυξη των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων είναι αδύνατον να χωρέσει στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και ως εκ τούτου η επιμονή διατήρησης αυτών των σχέσεων προσδίδει σε αυτήν την ανάπτυξη έναν αρνητικό χαρακτήρα, κυρίως μέσω της ανεργίας που αυτή προκαλεί.
Ταυτόχρονα όμως, πέρα από την αναγκαιότητα της αλλαγής των παραγωγικών σχέσεων και μιας διαφορετικής χρήσης των υπαρχουσών υλικών παραγωγικών δυνάμεων, στο πλαίσιο της απαραίτητης παραγωγικής αναδιάρθρωσης της οικονομίας μας, τίθεται επί τάπητος τόσο ένας ποιοτικά διαφορετικός προσανατολισμός της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων όσο κι ένας διαφορετικός ρυθμός, που δεν θα καθορίζονται από το κυνήγι του κέρδους.
Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει μια απάρνηση της τεχνολογικής προόδου, ανάλογη του κινήματος των λουδιστών, οι οποίοι κατέστρεφαν τις μηχανές για να σώσουν τις θέσεις εργασίας τους, αλλά μια διαφορετική ανάπτυξή τους.
Αν λοιπόν το επίπεδο της σύγχρονης ανάπτυξης μπορεί να αξιοποιηθεί για να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία όπου θα κυριαρχεί η ελεύθερη δραστηριότητα-αυτοσκοπός, απέναντι στην καταναγκαστική εργασία, και σε μια κοινωνία η οποία δεν θα έχει σαν κύριο μέλημά της την κούρσα της τεχνολογικής προόδου, όπως συνέβαινε με την καθυστερημένη Σοβιετική κοινωνία, αυτό κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι θα πρέπει να παραμείνουμε στην ίδια αναπτυξιακή ρότα και τους ρυθμούς με τον καπιταλισμό.
Αντίθετα, θα πρέπει να αναζητήσουμε τόσο διαφορετικά καταναλωτικά μοντέλα ή και μοντέλα αναγκών, από εκείνα που εντέχνως προωθούνται σήμερα και τα οποία ανταποκρίνονται στις ψευτοανάγκες αποξενωμένων ανθρώπων, όσο και διαφορετικά παραγωγικά μοντέλα που θα υπόκεινται στην ανάπτυξη της κοινωνικής προσωπικότητας και στην ισορροπία ανθρώπων-φύσης. Προς αυτή την κατεύθυνση η κριτική που άσκησε ο Walter Benjamin στην καπιταλιστική τεχνολογική ανάπτυξη αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για όλους όσοι αδογμάτιστα και κριτικά αξιοποιούν όλο τον πλούτο τής, σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητης ακόμη, μαρξιστικής παράδοσης.
* Γιώργος Ρούσης καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου
Πηγή: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 17/3/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου