Ντόμινο ανατροπών φέρνει το Ιράκ

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου*

Ένα πράγμα είναι βέβαιο στο χαοτικό σκηνικό της Μεσοποταμίας: το Ιράκ θα καθορίσει την κληρονομιά του Μπαράκ Ομπάμα, αν και όχι ακριβώς με τον τρόπο που θα επιθυμούσε. 

Ο πολιτικός που έγινε ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ με σημαία την εναντίωσή του στον πόλεμο του Τζορτζ Μπους, πιέζεται αφόρητα να συρθεί και ο ίδιος σε νέες στρατιωτικές περιπέτειες στη χώρα-Νέμεση της Αμερικής, δυόμισι χρόνια μετά την επιστροφή και του τελευταίου Αμερικανού στρατιώτη στα πάτρια εδάφη. Ενδεικτική αυτών των πιέσεων ήταν η δήλωση του Ρεπουμπλικανού προέδρου της Βουλής, Τζο Μπέινερ: «Οι τζιχαντιστές έχουν φτάσει στα 100 χιλιόμετρα από τη Βαγδάτη. Και τι κάνει ο πρόεδρός μας; Κάνει... σιέστα»!

Ο αντιπολιτευτικός οίστρος προδίδει επιλεκτική μνήμη. Δεν ήταν ο Δημοκρατικός Ομπάμα, αλλά ο Ρεπουμπλικανός Μπους εκείνος που επέβαλε τον Νούρι αλ Μαλικί για πρωθυπουργό του κατεχόμενου, τότε, Ιράκ, το 2006. Επέλεξε τον σιίτη πολιτικό, παρά τις πασίγνωστες, στενές σχέσεις του με το Ιράν -όπου είχε ζήσει επί σειρά ετών ως εξόριστος, επί καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν- κυρίως γιατί συνοδευόταν από τη φήμη του «σκληρού άνδρα», ικανού να τσακίσει την ιρακινή αντίσταση. Και ο Μαλικί, με τη βοήθεια των Αμερικανών, το πέτυχε ― αλλά με τι τίμημα; Έναν τρομερό, διετή εμφύλιο πόλεμο, που άφησε πίσω του βαθύ, τεκτονικό ρήγμα ανάμεσα στη σουνιτική μειονότητα και την κυβέρνηση του σιίτη πρωθυπουργού.

Τους τελευταίους μήνες, αυτό το ρήγμα ενεργοποιήθηκε εκ νέου. Σοκ και δέος προκάλεσε η άλωση της Μοσούλης και της Τικρίτ από φανατικούς τζιχαντιστές της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος στο Ιράκ και τη Συρία (ISIS), που γέμισαν το YouTube με απίστευτες σκηνές κτηνωδίας και ανάγκασαν τους Αμερικανούς να εκκενώσουν εν μέρει την πρεσβεία τους στη Βαγδάτη. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν είναι μόνο το ISIS. Οπως δήλωσε ο πρώην αντιπρόεδρος του Ιράκ Ταρέκ Χασεμί, αυτό που συμβαίνει είναι «μια ευρύτερη εξέγερση των σουνιτών, απελπισμένων ανθρώπων που επαναστάτησαν». Το ISIS δεν θα μπορούσε να καταλάβει τόσο εύκολα μεγάλες πόλεις χωρίς τη στήριξη του Ιρακινού Ισλαμικού Στρατού που συγκρότησαν μπααθιστές, πρώην συνεργάτες του Σαντάμ Χουσεΐν υπό τον πρώην αντιπρόεδρο Ιζάτ Ιμπραχίμ αλ Ντούρι. Μια «ανίερη» και εύθραυστη συμμαχία, η οποία για την ώρα δεν παύει να αντιπροσωπεύει θανάσιμη απειλή για την κυβέρνηση της Βαγδάτης.

Ο κοινός εχθρός του σουνιτικού εξτρεμισμού προκάλεσε τη δεύτερη ανίερη συμμαχία -ή έστω τακτική σύγκλιση- ανάμεσα στο σιιτικό Ιράν και την κυβέρνηση Ομπάμα. Ήδη οι Αμερικανοί προετοιμάζονται για αεροπορικά πλήγματα εναντίον των στασιαστών, όπως προανήγγειλε ουσιαστικά την Πέμπτη ο Αμερικανός πρόεδρος, ενώ στο Ιράκ βρίσκεται ο αρχηγός των επίλεκτων ιρανικών δυνάμεων Φρουροί της Επανάστασης για να ενισχύσει την άμυνα της Βαγδάτης. Ακόμη και γνωστά «γεράκια» των Ρεπουμπλικανών δεν βρήκαν, αυτή τη φορά, τίποτα το μεμπτό. «Γιατί συνεργαστήκαμε με τον Στάλιν; Γιατί δεν ήταν τόσο κακός όσο ο Χίτλερ», ήταν η πραγματιστική τοποθέτηση του σκληροπυρηνικού γερουσιαστή Λίνζι Γκράχαμ. Ο τραγέλαφος δεν έχει τέλος: οι Αμερικανοί αναγκάζονται να βοηθήσουν τον Μαλικί, ο οποίος βασίζει την άμυνά του όχι τόσο στον αξιοθρήνητο ιρακινό στρατό, για τον οποίο οι Αμερικανοί έχουν σπαταλήσει 25 δισ. δολάρια, όσο στις σιιτικές πολιτοφυλακές, οι οποίες πολεμούν και στη Συρία, στο πλευρό του... εχθρού των Αμερικανών, Μπασάρ Ασαντ!

Η προσωρινή, έστω, σύγκλιση ΗΠΑ - Ιράν προκαλεί μια τρίτη «ανίερη συμμαχία» μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ. Οι κυβερνήσεις των δύο κρατών εξέφρασαν παρόμοιες ανησυχίες, καθώς μοιράζονται τον φόβο ότι από το ιρακινό χάος θα βγει ενισχυμένος ο κοινός τους εχθρός, το Ιράν. Ισχυρούς λόγους να ανησυχεί έχει και η Τουρκία. Εκμεταλλευόμενη την κατάρρευση του ιρακινού στρατού στον Βορρά, η τοπική κυβέρνηση των Κούρδων κατέλαβε αμαχητί το Κιρκούκ, βάζοντας χέρι στα πλούσια πετρελαϊκά του αποθέματα. Η ενίσχυση του Ιρακινού Κουρδιστάν, που αποτελεί ήδη ντε φάκτο ανεξάρτητο κράτος, ερεθίζει τα αλυτρωτικά αισθήματα των Κούρδων της Τουρκίας, όπου οι προσπάθειες της κυβέρνησης για έναν ιστορικό συμβιβασμό με το αυτονομιστικό ΡΚΚ του Αμπντουλάχ Οτσαλάν παραμένουν ατελέσφορες.

Σε κάθε περίπτωση, οι μέρες του Μαλικί στην εξουσία φαίνεται ότι είναι μετρημένες, ακόμη κι αν καταφέρει να καταστείλει τη σουνιτική εξέγερση με τη βοήθεια των ΗΠΑ. Την εβδομάδα που πέρασε πλειάδα Αμερικανών πολιτικών, Ρεπουμπλικανών και Δημοκρατικών, ζήτησε την αντικατάστασή του, ενώ οι New York Times απεκάλυψαν ότι ο Αμερικανός πρέσβης στη Βαγδάτη έχει ξεκινήσει σειρά επαφών με Ιρακινούς πολιτικούς για μια νέα κυβέρνηση, με άλλον, λιγότερο φθαρμένο πρωθυπουργό.

*Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή», Κυριακή 22/6/2014