Σχετικά με τις αιτίες που οδήγησαν στην ήττα του σοσιαλισμού

Γράφει ο Στωικός

Το θέμα της σχέσης της δημοκρατίας με τον σοσιαλισμό δεν είναι σημερινό.

Από την επικράτηση της σοσιαλιστικής επανάστασης τον Οκτώβρη του 1917 ακόμα, η διεθνής αστική τάξη επιτέθηκε στη νέα εργατική εξουσία, χαρακτηρίζοντας την ως δικτατορία.

Λέξη, η οποία παρέμεινε στο οπλοστάσιο της αστικής τάξης ως και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, ενώ εμπλουτίστηκε στη συνέχεια και με νέους χαρακτηρισμούς, όπως «ολοκληρωτικό καθεστώς», «σιδηρούν παραπέτασμα» κλπ.

Το θέμα της σχέσης του σοσιαλισμού με τη δημοκρατία, είχε απασχολήσει το σύνολο της Αριστεράς σε όλες της τις εκφάνσεις: από την παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία, ως και την κομμουνιστική Αριστερά.

Στην συντριπτική τους πλειοψηφία οι πολιτικοί φορείς της Αριστεράς, ειδικά στην Ευρώπη, όπου για 70 και πλέον χρόνια, διεξήχθη σκληρή ιδεολογική, πολιτική διαπάλη, είχαν υιοθετήσει τις θέσεις του διεθνούς ιμπεριαλισμού, ότι ο σοσιαλισμός που οικοδομούνταν στις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, στερούνταν δημοκρατικής νομιμοποίησης.

Τα σοσιαλδημοκρατικά, αλλά και τα ευρωκομμουνιστικά κόμματα, τόνιζαν με έμφαση στα προγράμματά τους, τη σχέση της δημοκρατίας με το σοσιαλισμό, σε αντίθεση με τα «αντιδημοκρατικά» καθεστώτα της Σοβιετικής Ένωσης και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών της Ευρώπης. 

Μοναδική ίσως εξαίρεση στις απόψεις αυτές, υπήρξε το ΚΚΕ το οποίο επέλεξε να παραμείνει σθεναρός υπερασπιστής του σοσιαλιστικού συστήματος μέχρι το τέλος.

Τώρα, ποιοι δικαιώθηκαν και ποιοι όχι, από τη διάλυση του σοσιαλιστικού συστήματος και την επικράτηση του ιμπεριαλισμού, ας το κρίνει ο αναγνώστης.

Η δημοκρατία στη Σοβιετική Ένωση

Πρόσφατα εμφανίστηκε εκτενές άρθρο που επιχειρεί μια ολοκληρωτική τοποθέτηση στο θέμα της δημοκρατίας - στο πεδίο του σοσιαλισμού - και πως αυτή εξελίχθηκε στη Σοβιετική Ένωση.

Στο σημείο αυτό θα επισημάνουμε, ότι οι θέσεις που θα παραθέσουμε στη συνέχεια για το μείζον αυτό θέμα, δεν αποτελούν πολεμική προς διαφορετικές απόψεις. Περισσότερο αποτελούν κριτική, στην κριτική των απόψεων, σχετικά με τις αιτίες που οδήγησαν στη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού κράτους στη Σοβιετική Ένωση, αντί μίας διαφορετικής πορείας απονέκρωσης του κράτους και της δημιουργίας της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ο αρθρογράφος κάνει - σωστά - αναφορά στις κριτικές τοποθετήσεις των Μαρξ - Λένιν για το συγκεκριμένο θέμα, στους λαϊκοδημοκρατικούς θεσμούς που δημιουργήθηκαν στη βραχύβια περίοδο της Παρισινής Κομμούνας, οι οποίοι, σύμφωνα με τους δύο μεγάλους θεωρητικούς, θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη μορφή της δημιουργίας της σοσιαλιστικής κοινωνίας του μέλλοντος.

Οι θεσμοί αυτοί ήταν:

• Όλοι οι αντιπρόσωποι είναι αιρετοί, ενώ οι εκλογείς αποκτούν το δικαίωμα της ανάκλησης των αιρετών, αν - κατά τη γνώμη των εκλογέων - σταματήσουν να εκπροσωπούν τα συμφέροντα τους

• Οι ομάδες ένοπλων ανθρώπων (στρατός, αστυνομία), οι οποίες βρίσκονται στην υπηρεσία των εκμεταλλευτριών τάξεων, διαλύονται και αντικαθίστανται από την ένοπλη πολιτοφυλακή.

• Η δημόσια υπαλληλία (της εποχής εκείνης), χάνει τα προνόμιά της και θα αμείβεται με το μέσο μισθό των εργατών.

Στη συνέχεια υπάρχει μια εκτενής αναφορά στις αρχές της εσωκομματικής δημοκρατίας - στα πλαίσια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού - με τις οποίες λειτουργούσε το κόμμα των Μπολσεβίκων, τουλάχιστον μέχρι το 10ο συνέδριο (συνέδριο κάθε χρόνο, ακόμα και στις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες των πρώτων χρόνων της σοβιετικής εξουσίας, διατύπωση διαφορετικών γνωμών και απόψεων από τα κομματικά μέλη οι οποίες γίνονταν γνωστές στο σύνολο του κομματικού δυναμικού, κατοχύρωση - μαζί με τις υποχρεώσεις - των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, σύγκλιση έκτακτων συνδιασκέψεων μετά από αίτημα μέρους των μελών του κόμματος κλπ).

Οι αρχές της εσωκομματικής αυτής δημοκρατίας, κατά τον αρθρογράφο, οι οποίες υπήρχαν ως το θάνατο του Λένιν, στη συνέχεια ατόνησαν - περίοδος Στάλιν - με αποτέλεσμα τα συνέδρια να γίνονται κάθε δύο στην αρχή, κάθε τέσσερα στη συνέχεια χρόνια, ακόμα και σε περίοδο μεγαλύτερη των τεσσάρων χρόνων, τα δικαιώματα της μειοψηφίας σταδιακά περιορίστηκαν, όλο και περισσότερο, οι αποφάσεις λαμβάνονταν ερήμην της κομματικής βάσης, με αποτέλεσμα τα ανώτερα καθοδηγητικά όργανα (Κεντρική Επιτροπή, Πολιτικό Γραφείο, Γραμματέας) να αποκτούν όλο και μεγαλύτερη ισχύ.

Οι δυσμορφίες αυτές στην εσωκομματική λειτουργία, αλλά και στη λειτουργία των Σοβιέτ, οδήγησε κατά τον αρθρογράφο, στην απομάκρυνση από την επαναστατική δημοκρατική οργάνωση του κόμματος και της κοινωνίας και στη γραφειοκρατική στρέβλωση, η οποία και οδήγησε στην πτώση της ΕΣΣΔ και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών.

Κριτικές παρατηρήσεις

Θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε σε πάρα πολλές διαπιστώσεις του συγκεκριμένου άρθρου, για την ιστορική πορεία της ΕΣΣΔ, τον περιορισμό της εσωκομματικής δημοκρατίας, των σχέσεων κόμματος - μαζικών οργανώσεων, την γραφειοκρατική δομή λειτουργίας του κράτους κλπ.

Διαφωνούμε όμως ως προς τις αιτίες που οδήγησαν σε μια τέτοια κατάσταση. Στο άρθρο, δεν δίνεται πειστική απάντηση στο θέμα αυτό. Απλώς υπάρχει η διαπίστωση, ότι όσο ζούσε ο Λένιν, η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στηριζόταν στις αρχές της επαναστατικής δημοκρατικής οργάνωσης του κόμματος και της κοινωνίας. Η εκτροπή από την πορεία αυτή, σημειώθηκε μετά το θάνατο του Λένιν, την περίοδο της ανάδειξης στην ηγεσία του κόμματος και του κράτους του Στάλιν. Αναπαράγεται δηλαδή η αντίθεση του συνεπή επαναστάτη Λένιν και του αντιδημοκράτη (ίσως και αντεπαναστάτη;) Στάλιν.

Πρόκειται για μια ερμηνεία η οποία κινείται έξω από τις θέσεις του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού για την εξέλιξη και ανάπτυξη των κοινωνικών σχηματισμών, σαν αποτέλεσμα της ταξικής πάλης, η οποία αποτελεί την κινητήριο δύναμη της ιστορίας και της κοινωνίας.

Επομένως, την ιστορική εξέλιξη της ΕΣΣΔ θα πρέπει να την εξετάσουμε κάτω από το πρίσμα των νόμων της ταξικής πάλης και των αντιθέσεων που αναπτύχθηκαν στο εσωτερικό της χώρας και στο διεθνές περιβάλλον.

Η θεωρητική προσέγγιση της πραγματικότητας, η ερμηνεία των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων, πάντα απασχολούσε τους ανθρώπους, από τότε που εμφανίστηκαν στον πλανήτη Γη σαν έλλογα ζώα. Κριτήριο όμως της αλήθειας είναι η πράξη (Ένγκελς).

Και ερχόμαστε τώρα στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον που επικρατούσε τις δεκαετίες του 1900 - 1920 στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος (1904), πρώτη ρωσική επανάσταση (1905), πρώτος παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος 1914 - 1918, δεύτερη ρωσική επανάσταση (Φλεβάρης - Οκτώβρης 1917) και επικράτηση των μπολσεβίκων, ουγγρική επανάσταση (1918), γερμανική επανάσταση (1919).

Στις τάξεις του επαναστατικού κινήματος της εποχής αυτής, υπήρχε διάχυτη η πεποίθηση, ότι, στην ευρωπαϊκή τουλάχιστον ήπειρο, ήταν θέμα χρόνου, το ξέσπασμα εργατικών επαναστάσεων που θα οδηγούσαν στην ανατροπή της αστικής τάξης και στην εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής εξουσίας.

Τα πράγματα, δυστυχώς για το επαναστατικό κίνημα, δεν εξελίχθηκαν έτσι. Ο διεθνής καπιταλισμός έχασε βέβαια τη Ρωσία και τις χώρες της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας, αποδείχθηκε όμως αρκετά ισχυρός και με πολλές εφεδρείες (ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία), για να διατηρήσει τις θέσεις του στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Δεύτερη παρατήρηση, που έχει άμεση σχέση με την πρώτη.

Οι θεωρητικοί του μαρξισμού - λενινισμού, περιγράφοντας την κίνηση από τον καπιταλισμό προς τον κομμουνισμό, είχαν επισημάνει, ότι, ανάμεσα στους δύο αυτούς κοινωνικούς σχηματισμούς, μεσολαβεί μία βραχύβια περίοδος (δικτατορία του προλεταριάτου), στη διάρκεια της οποίας η νέα εργατική εξουσία θα προετοιμάσει την κοινωνία για το πέρασμα στην αταξική κομμουνιστική κοινότητα.

Η θέση αυτή, δεν επιβεβαιώθηκε στην πράξη. Το σοσιαλιστικό σύστημα, έτσι πως διαμορφώθηκε μετά το 1945, βρέθηκε αντιμέτωπο με το διεθνή ιμπεριαλισμό, ο οποίος επέβαλε ένα συνεχές κυνήγι εξοπλισμών και επιδόθηκε σε μια συστηματική προσπάθεια υπονόμευσης των νεαρών σοσιαλιστικών δημοκρατιών με κάθε μέσο και κάθε τρόπο.

Υπό αυτές τις συνθήκες ποιος θα μπορούσε να μιλήσει στα σοβαρά για βήματα απονέκρωσης του σοσιαλιστικού κράτους, όταν ΗΠΑ και Αγγλία απειλούσαν τη Σ.Ε με πυρηνική καταστροφή; Οι νέες συνθήκες που δημιουργήθηκαν, επέβαλαν, όχι την απονέκρωση, αλλά αντίθετα την ισχυροποίηση του σοσιαλιστικού κράτους, της ενίσχυσης των αποτρεπτικών του μηχανισμών ( στρατός, κατασκοπία, αντικατασκοπία κλπ).

Η νέα αυτή κατάσταση δημιούργησε ένα μεγάλο θεωρητικό και πρακτικό πρόβλημα. Από τη στιγμή που η πορεία προς τον κομμουνισμό, λόγω των επικρατουσών αντικειμενικών συνθηκών, είχε αναγκαστικά διακοπεί, τα σοσιαλιστικά κράτη ήταν υποχρεωμένα να συνυπάρξουν για μεγάλο και απροσδιόριστο χρονικό διάστημα με το διεθνή καπιταλισμό. Αυτό ήταν κάτι το νέο για το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα το οποίο έπρεπε να το αντιμετωπίσει τόσο στο επίπεδο της θεωρίας, όσο και στη καθημερινή πρακτική του δράση. Τότε αναπτύσσονται θεωρητικές προσεγγίσεις, για το αν είναι δυνατή η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα, ή σε ομάδα χωρών, οι οποίες θα πρέπει να συνυπάρξουν με τα ιμπεριαλιστικά κράτη. Αν και στο ερώτημα αυτό δόθηκε θετική απάντηση, το πρόβλημα ωστόσο παρέμεινε. Η ενδιάμεση και βραχύβια περίοδος της δικτατορίας του προλεταριάτου, μετεξελίχθηκε σε μια μακρά και απροσδιόριστου βάθους χρονική περίοδος, η μόνη όμως δυνατή και ρεαλιστική μορφή οργάνωσης της σοσιαλιστικής κοινωνίας στις επικρατούσες συνθήκες.

Η προσωρινή κατάσταση πραγμάτων ( περίοδος δικτατορίας του προλεταριάτου), τείνει να γίνει μόνιμη. Αντί για απονέκρωση, έχουμε ενίσχυση του κράτους και των δομών του. Ο σοσιαλισμός αποκτά συγκεντρωτικά χαρακτηριστικά, τα οποία όμως κρίνονται αναγκαία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ιμπεριαλιστική επιθετικότητα.

Οποιαδήποτε άλλη επιλογή τη συγκεκριμένη περίοδο, θα ήταν ανεδαφική και επικίνδυνη, γιατί θα αμφισβητούνταν η ικανότητα του σοσιαλιστικού κράτους να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Οι παρενέργειες όμως από τη νέα αυτή πραγματικότητα, παρέμειναν. Η κίνηση προς τον κομμουνισμό είχε διακοπεί και οι κοινωνίες αυτές παρέμειναν σε ένα μετέωρο βηματισμό.

Πίσω δεν μπορούσαν να πάνε, γιατί παραμόνευε ο καπιταλισμός και οι εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Δεν μπορούσαν ούτε μπροστά να βαδίσουν, γιατί σε συνθήκες ιμπεριαλιστικής περικύκλωσης, κάθε σκέψη για μετάβαση στην κομμουνιστική κοινωνία ήταν ανεδαφική και ουτοπική.

Παρέμειναν επομένως σε κατάσταση αναγκαστικής στασιμότητας, με ό,τι συνεπάγεται η θέση αυτή. Η κατάσταση όμως μακράς στασιμότητας έρχεται σε αντίθεση με τους νόμους κίνησης της κοινωνίας και της ιστορίας, οι οποίοι, σαν κοινή συνισταμένη της ανθρώπινης δραστηριότητας, ωθούν τις κοινωνίες είτε προς τα πίσω, είτε προς τα εμπρός.

Σήμερα ξέρουμε, ότι υπό το βάρος των αντιθέσεων αυτών και κάτω από τη σφοδρή πίεση του διεθνούς ιμπεριαλισμού - ο τελευταίος ποτέ δεν συμβιβάστηκε με την ιδέα της ύπαρξης των σοσιαλιστικών κρατών και τα πολέμησε με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο στα 72 χρόνια της ύπαρξης τους - ο σοσιαλισμός ηττήθηκε. Και όλοι ελπίζουμε προσωρινά.

Πηγή:Εργατικός Αγώνας