Ένα πανεπιστήμιο σε κενό αέρος

Του Στέλιου Φωτεινόπουλου

Ήταν το 1996, όταν η αλλαγή ηγεσίας στο ΠΑΣΟΚ, έφερνε στο προσκήνιο μία θεωρία που λίγο ερχόταν να υπηρετήσει μία εκ των βασικών συνθηκών της δημοκρατίας που είναι ο πολιτικός διάλογος. 

Ο εκσυγχρονισμός, ως βασικό όπλο στην νέα φάση που ο Κ. Σημίτης επεδίωκε να φέρει την χώρα, είχε ως κεντρικό πυλώνα την άρνηση της ιδεολογίας και, ως εκ τούτου, την άρνηση του πολιτικού διαλόγου ως προϋπόθεση ενός δημοκρατικού πολιτεύματος. 

Εν συνεχεία, ήρθε η αντικατάστασή του με ένα νέο είδος «πολιτικής» τεχνοκρατίας, που ουσιαστικά υλοποιούσε το «λογικό» και το «αυτονόητο» ενώ, στην πραγματικότητα, έδειχνε να μένει απόλυτα προσκολημένο σε αυτό που ευαγγελιζόταν ότι ερχόταν να ανατρέψει, την ιδεολογία και ειδικότερα το νεοφιλελεύθερο δόγμα. Η νέα αυτή φάση απαιτούσε όσο το δυνατόν περισσότερες ιδεολογικές τριβές και ως εκ τούτου χαρακτηρίστικε από τους εμπνευστές της ως όαση «ορθολογικότητας» κόντρα σε ιδεολογικές αναφορές του παρελθόντος.

Το Πανεπιστήμιο, ως βασικός μηχανισμός αναπαραγωγής γνώσης, ιδεολογίας και άρα εξουσίας, αφού κατάφερε να αποτελέσει μέσα σε καθεστώς έλλειψης διαλόγου, έναν χώρο όπου οι φοιτητές με τους καθηγητές και τους εργαζόμενους συζητούν και προβληματίζονται, διαφωνούν και παράγουν εκ νέου συλλογικά χαρακτηριστικά, δέχεται πλέον μία άλλου τύπου επίθεση. Η παρακαταθήκη του εκσυγχρονισμού επιτάσει ακόμη και σήμερα ένα πανεπιστήμιο όπου ο καθένας θα «κάνει την δουλειά του», χωρίς να χρειάζεται να πολυκουβεντιάζουμε για την κατεύθυνση της δουλειάς ή το πόσο χρήσιμη κοινωνικά είναι. Έτσι δημιουργείται μία κανονικότητα την οποία όποιος δεν ακολουθεί, αυτομάτως περιθωριοποιείται. Οι Αμερικάνοι, για να το περιγράψουν λένε χαρακτηριστικά «you have to get the job done». Ο διάλογος γίνεται πολυτέλεια, και έτσι η δημοκρατία καταλήγει ως μία περιττή αγκύλωση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να φτιαχτεί μία δομή που de facto θα απενεργοποιεί αντανακλαστικά και θα περιθωριοποιεί τους φοιτητές από τα συλλογικά όργανα του ιδρύματος.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια σαφέστατα έχουν προβλήματα. Υπολειτουργούν λόγω απολύσεων προσωπικού και έλλειψης χρηματοδότησης, δεν μπορούν να στηρίξουν την έρευνα, καθώς η ίδια η έννοια της έρευνας είναι ανύπαρκτη έστω ως κωδικός στους κρατικούς προϋπολογισμούς των τελευταίων πολλών ετών. Είναι όμως ο τελευταίος μαζικός κοινωνικός χώρος που ο διάλογος ανθεί, ακόμη και μέσα από στρεβλές κάποιες φορές δομές και διαδικασίες. Είναι το ελληνικό πανεπιστήμιο που δίνει την δυνατότητα στην όσμωση μεταξύ ανθρώπων από διαφορετικές βαθμίδες, οικονομικά προφίλ και καταγωγή. Είναι ο χώρος που ακριβώς λόγω της μαζικότητάς του και της αέναης σπίθας που πότε είναι σε ύπνωση και πότε βάζει φωτιά στον κάμπο, αποτελεί έναν χώρο επικίνδυνο για κάθε είδους κανονικότητα. Και σαφώς είναι ο χώρος εκείνος που αν η πολιτική εξουσία πετύχει τον έλεγχό του, θα είμαστε σε θέση να μιλάμε για μία ήττα της κοινωνίας σε καθολικό επίπεδο. Υπό αυτή την έννοια, είναι αδύνατο να φανταστούμε ένα πανεπιστήμιο χωρίς τα δομικά χαρακτηριστικά που το συγκροτούν, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι η γνώση έχει πρόσημο και δεν υφίσταται σε κενό αέρος. Χωρίς να απολαμβάνει το αυτοδιοίκητο, όντας ταυτόχρονα και ζωτικό κομμάτι των κοινωνικών διεργασιών. Ο ίδιος ο σκοπός του πανεπιστημίου υποτάσσεται στις κοινωνικές ανάγκες κάθε εποχής. Δεν χρειάζεται να υπενθυμίσουμε ότι τα μεγαλύτερα και πιο σεβαστά πανεπιστήμια του εξωτερικού αναπτύσσουν προγράμματα που ενσωματώνουν έννοιες όπως η κοινωνική οικονομία, η αυτοοργάνωση, η συλλογικότητα, η κοινωνική ανυπακοή, έννοιες που το κράτος και η πολιτική εξουσία αποκυρύσσουν με αηδία.

Και στην Ελλάδα; Στην Ελλάδα ο Πρύτανης του ΕΚΠΑ φαίνεται να ζηλεύει την αστυνομία από τα campus των ξένων πανεπιστημίων, άλλα όχι την έρευνά τους. Φαίνεται να θέλει να επιβάλλει τον αποκλεισμό της φωνής των φοιτητών από τα συλλογικά όργανα του Πανεπιστημίου, άλλα όχι αξιοπρέπεια στις εργασιακές σχέσεις που επικρατούν εκεί. Δεν διαμαρτύρεται για τους φουσκωτούς που φέρνουν οι φοιτητικές παρατάξεις της συγκυβέρνησης, τον ενοχλούν όμως οι φοιτητές όταν κάνουν συνελεύσεις και υπερασπίζονται το δημόσιο πανεπιστήμιο.

Ακόμη όμως και στο θέμα της φύλαξης, που φαίνεται να αγχώνει την Κυβέρνηση και τον κ. Φορτσάκη, η κατάσταση που επικρατεί στα μεγαλύτερα ιδρύματα του εξωτερικού είναι εντελώς διαφορετική. Θα δυσκολευτεί κάποιος να πιστέψει ότι κοτζάμ Πρύτανης και Υπουργείο δεν γνωρίζουν τα παραδείγματα που επικαλούνται.

Ο Νίκος, μεταπτυχιακός φοιτητής στο Berkeley της Καλιφόρνια υπογραμμίζει ότι δεν υπάρχει ούτε face control ούτε έντονη φύλαξη στο campus, άλλα μόνο διακριτικοί υπάλληλοι του ίδιου του πανεπιστημίου που καμία σχέση δεν έχουν με ιδιωτικές εταιρίες security. Η ίδια η διοίκηση του πανεπιστημίου αρνείται να θεσμίσει ειδικές κάρτες για τα μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας, μιας και το Berkeley και οι δραστηριότητές του είναι ανοιχτές στην τοπική κοινωνία του Σαν Φραντσίσκο.

Η ίδια περίπου κατάσταση και στο Πολυτεχνείου του Μονάχου, όπου ο Γιάννος, μεταπτυχιακός μηχανικός θυμάται τα κτίρια και τις εισόδους ανοιχτές στον κόσμο όλη την εβδομάδα, και μόνο τις βραδυνές ώρες και τα Σαββατοκύριακα υπήρχε φύλαξη στην κεντρική είσοδο, χωρίς όμως να κάνουν έλεγχο στοιχείων σε όσους εισέρχονται στον χώρο.

Αντίστοιχα και ο Άκης από το ΕΤΗ στην Ζυρίχη, λέει πως τα πανεπιστημιακά κτίρια δεν είναι περιφραγμένα αλλά ανοιχτά στον κόσμο, εκτός από Κυριακές και πολύ αργά το βράδυ, που είναι σε ισχύ ένα σύστημα με πάσο και προσωπικό κωδικό. Και πάλι απουσιάζουν οι υπάλληλοι security.

Στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, και ιδιαίτερα στο University College London όπου ο γραφών πέρασε τον τελευταίο χρόνο, τα κτίρια, ακόμη και εκείνα που στεγάζουν την διοίκηση του πανεπιστημίου, είναι ανοιχτά στον κόσμο και τους φοιτητές. Το μόνο σημείο που χρειάζεσαι διαπίστευση για να εισέλθεις είναι η βιβλιοθήκη και αυτό για τον αυτονόητο λόγο ότι στεγάζει ένα τεράστιο ιστορικό αρχείο. Ακόμη και εκεί όμως, με μία διαδικασία δύο λεπτών, μπορείς να λάβεις το κατάλληλο πάσο.

Είναι απόριας άξιο το ότι στην Ελλάδα, σχεδόν πάντα η κουβέντα ήταν γύρω από τα επικοινωνιακώς εύκολα και τα τσιτάτα και σπάνια σχετιζόταν με την ουσία. Το γεγονός ότι κάποιος υπ. Διδάκτορας στο Πάντειο είναι υποχρεωμένος να κάνει έρευνα και ουσιαστικά να εργάζεται δωρεάν για πάνω από τρία χρόνια, δεν απασχολεί κανέναν. Το ότι στα περισσότερα εγχώρια ΑΕΙ η έλλειψη χρηματοδότησης δεν αφήνει περιθώρια για σοβαρή κουβέντα για το μέλλον της δημόσιας παιδείας, δεν θα βγάλει κανέναν κ. Φορτσάκη από τα ρούχα του, τουναντίων τον ενοχλούν οι κινητοποιήσεις των φοιτητών που παλεύουν για να ανατραπεί αυτή η κατάσταση. Ο εκσυγχρονισμός, αδυνατώντας να θυμίσει τις βασικές αρχές του διαφωτισμού μάλλον ρέπει προς τον μεσαίωνα, εκεί που αν η ανάγκη για ελευθερία και δημοκρατία δεν ακολουθεί την πολιτικό status quo, τόσο το χειρότερο για εκείνες.

Πηγή:REDNotebook