Οι άστεγοι του σήμερα: Η άλλη όψη της χθεσινής οικοδομικής φούσκας

Οι άστεγοι του σήμερα: Η άλλη όψη της χθεσινής οικοδομικής φούσκας

Του Νίκου Λούντου

Αναδημοσίευση από την  Εργατική Αλληλεγγύη, τεύχος 1007, Τετάρτη 15 Φεβρουάριος 2012 

Κανένας επίσημος φορέας δεν έχει αυτή τη στιγμή την απάντηση για το πόσοι είναι οι άστεγοι

Χρειάστηκε να πεθάνουν άνθρωποι από το κρύο στην Κρήτη, στην Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη για να γίνουν οι άστεγοι θέμα για τα κανάλια. Η κυβέρνηση και ο Καμίνης στην Αθήνα είχαν το θράσος να νομίζουν ότι μπορούν να εκμεταλλευτούν το ζήτημα για να πουλήσουν ανθρωπισμό. Μόλις την Πρωτοχρονιά, ο Καμίνης έστησε ένα χυδαίο πανηγύρι για τον Παπαδήμο στο κέντρο της Αθήνας, όπου έφαγε μαζί με άπορους και άστεγους. Ο ίδιος Δήμαρχος βγήκε το βράδυ της ψηφοφορίας του τελευταίου μνημονίου στα κανάλια για να συγχαρεί τα κόμματα που ψήφισαν τη σωτηρία της πατρίδας, καλώντας από αύριο να μπει τάξη στην Αθήνα.

Όταν λέει “τάξη” ο Καμίνης εννοεί να στέλνει τη Δημοτική Αστυνομία εναντίον των αστέγων, όπως έκανε πρόσφατα που τους έστειλε να αδειάσουν το γήπεδο Ρουφ, που είχε διατεθεί ως προσωρινό καταφύγιο. Όταν υποτίθεται “ζέστανε” ο καιρός, ήταν καιρός για μπάσκετ. Οι ογδόντα άνθρωποι που είχαν καταφύγει εκεί, ανάμεσά τους μια έγκυος και μια τραυματισμένη σε τροχαίο πετάχτηκαν με τις κλωτσιές στο δρόμο.

Τους άστεγους που κοιμούνται εδώ και μήνες στον πεζόδρομο της Νομικής ο Καμίνης τούς ανακάλυψε όταν προσπάθησαν να μπουν στο κλειστό δημοτικό αναψυκτήριο δίπλα από το Πνευματικό Κέντρο. Η απάντηση ήταν να τους στείλει τα ΜΑΤ. Αστυνομία έστειλε ακόμα και στη συνέντευξη Τύπου έξω από το κλειστό “Ξενοδοχείο των Φτωχών” που οργάνωσε η Ανταρσία στις γειτονιές της Αθήνας με αίτημα να ανοίξει το ξενοδοχείο για τους άστεγους.

“Δεν γνωρίζουν”

Το θέμα των άστεγων είναι πολύ σοβαρό για να αφήσουμε τον κάθε Καμίνη να εξασκεί τη γελοιότητά του. Κανένας επίσημος φορέας δεν έχει αυτή τη στιγμή την απάντηση για το πόσοι είναι οι άστεγοι και ο λόγος είναι ότι δεν υπάρχει κανένας φορέας που κεντρικά να ασχολείται με το ζήτημα. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση πανευρωπαϊκά. 600 άνθρωποι πέθαναν το τελευταίο δίμηνο από το κρύο, ενω η Κομισιόν παραδέχεται πως όχι μόνο δεν ξέρει πόσοι είναι οι άστεγοι, αλλά δεν γνωρίζει καν πώς ορίζεται η έννοια “άστεγος”.

Τα νούμερα που δίνονται για την Ελλάδα ξεκινάνε από τις 10 χιλιάδες και ξεπερνάνε τις 30 χιλιάδες. Οι υπολογισμοί γίνονται με βάση εκτιμήσεις μικρών ΜΚΟ ή και της Εκκλησίας που μετράνε την ποσοστιαία μεταβολή των ανθρώπων που τους ζητάνε βοήθεια λόγω έλλειψης στέγης.

Η ΜΚΟ “Κλίμακα” για παράδειγμα υπολογίζει σε περισσότερους από 20 χιλιάδες τους αστέγους, με αύξηση 25% τα τελευταία χρόνια. Ας συγκρίνει κανείς αυτά τα νούμερα με τα στοιχεία που δίνει η ιστοσελίδα του Δήμου Αθηναίων: “Το Κέντρο Υποστήριξης Αστέγων του Δήμου διαθέτει τρεις ξενώνες. Ο ένας είναι ιδιόκτητος και δεν έχει τεθεί ακόμη σε λειτουργία ενώ στους άλλους δύο παρέχεται φιλοξενία σε 160 άτομα.”

Η διαφορά που επισημαίνουν οι ΜΚΟ σχετικά με αυτό που αποκαλούν “νεοάστεγους” είναι ότι αντίθετα με παλιότερα, δεν πρόκειται για ανθρώπους που βρέθηκαν στο δρόμο επειδή έσπασαν οι δεσμοί με το περιβάλλον τους λόγω ψυχολογικών προβλήματα ή εξάρτησης από αλκοόλ και ναρκωτικά. Είναι κόσμος που μένει χωρίς σπίτι, επειδή πολύ απλά μένει χωρίς λεφτά, επειδή δεν κατάφερε να ξεπληρώσει το στεγαστικό δάνειο ή επειδή δεν μπόρεσε να τα βγάζει πέρα με το νοίκι.

Από πρώτη άποψη, μοιάζει εξωφρενικό να βιώνουμε στην Ελλάδα πρόβλημα στέγης, ενώ η ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού ολόκληρη τη δεκαετία του 2000 στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό πάνω στην οικοδομή και στα ακίνητα. Κι όμως, η εξήγηση βρίσκεται ακριβώς εκεί. Οι άστεγοι του σήμερα είναι η άλλη όψη της προηγούμενης οικοδομικής φούσκας. Στην Ελλάδα εξελίσσεται με καθυστέρηση αυτό που στις ΗΠΑ αποτέλεσε την αφορμή της κρίσης.

Η αγορά των “subprime” στην Αμερική είχε να κάνει με τα δάνεια που δόθηκαν σε οικογένειες που ήταν σίγουρο πως δεν μπορούσαν να τα αποπληρώσουν. Το ποιος μπορεί και δεν μπορεί να αποπληρώσει ένα δάνειο όμως είναι σχετικό. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που πήραν στεγαστικό δάνειο στην Ελλάδα, είδαν τους μισθούς τους να πετσοκόβονται, τη δουλειά τους να χάνεται και τα συνολικά έξοδα να εκτοξεύονται. Η καινούργια περικοπή 22% στο κατώτατο που επιβάλλει το νέο Μνημόνιο, μαζί με την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων σημαίνει πως ελάχιστοι θα μπορέσουν να αντέξουν να πληρώνουν δόσεις ή νοίκια.

Η κρίση φέρνει στην επιφάνεια μια ακόμα βαθύτερη αποτυχία του ελληνικού καπιταλισμού στο ζήτημα της στέγης. Όπως παρατηρεί σε ένα πρόσφατο αναλυτικό άρθρο της η Βάσω Καλαμά, από την Αριστερή Κίνηση Εργαζόμενων Αρχιτεκτόνων, η επανάπαυση ότι στην Ελλάδα είχαμε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά ιδιοκατοίκησης, αλλά και μεγάλο κτιριακό απόθεμα, οδήγησε στο σημείο να μην υπάρχει “οποιαδήποτε πρόνοια για τους ενοικιαστές και όσους δυσκολεύονται να αποπληρώσουν το στεγαστικό τους δάνειο λόγω της κρίσης... Από πλευράς του κράτους δεν προβλέπεται καμία βοήθεια των νοικοκυριών και των ατόμων που αντιμετωπίζουν άμεσο και οξύ στεγαστικό πρόβλημα.

Μύθος

Για δεκαετίες ο μύθος της “μικροαστικής Ελλάδας” έλεγε πως όλοι έχουν από ένα σπίτι κα όλοι μας είμαστε λίγο-πολύ ιδιοκτήτες. Κάθε συζήτηση για οργανωμένη απάντηση στο ζήτημα της στέγης ή για επιδότηση ενοικίου έμοιαζε να αφορά λίγους. Τα προγράμματα εργατικών κατοικιών κόλλησαν στη δεκαετία του '80.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει η Καλαμά, 3% των παραγόμενων κατοικιών έχουν να κάνουν με τον Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας, ο οποίος εξάλλου δεν χρηματοδοτείται από τον προϋπολογισμό, αλλά από εισφορές εργαζόμενων και εργοδοσίας.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η εικόνα που ζωγραφιζόταν επισήμως ήταν ότι το μικροαστικό όνειρο της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης έκανε ένα καινούργιο επιτυχημένο κύκλο. Όμως, η πραγματικότητα είναι αντίθετη. Οι εργολάβοι και οι τράπεζες συσσώρευσαν κέρδη, αλλά η απόκτηση κατοικίας εξαρτήθηκε από το τραπεζικό σύστημα. Οι τιμές κατοικίας από το '93 ως το 2007 υπερδιπλασιάστηκαν. Στην Αθήνα πήγαν δύομισυ φορές πάνω. Όσο η φούσκα μεγάλωνε, ακόμα και όταν κάποιος έχανε το σπίτι του από αδυναμία αποπληρωμής, η αξία του ακινήτου είχε στο μεταξύ αυξηθεί τόσο που έμεναν μικρά ή και καθόλου χρέη. Όλα αυτά όσο υπήρχε αγορά διαθέσιμη για να πουληθεί το σπίτι.

Αποδεικνύεται τώρα ότι πέρα από την τρέλα της αγοράς, το σύστημα δεν διαθέτει κανένα μηχανισμό για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Αυτή η αλήθεια είχε ήδη φανεί σε έκτακτες καταστάσεις, όπως ο σεισμός στην Αθήνα το 1999. Αντί για προγράμματα εργατικών κατοικιών, η λύση αφέθηκε στα χέρια της αγοράς, με επιδοτήσεις στα δάνεια για αγορά νέας στέγης. Το αποτέλεσμα ήταν πάλι να θησαυρίσουν εργολάβοι και τράπεζες, ενώ υπάρχει κόσμος που συνεχίζει σήμερα 13 χρόνια μετά, να ζει στα κοντέινερ.

Αυτή η λογική τώρα πλέον δεν μπορεί να προβληθεί ούτε για αστείο. Η επίθεση της κυβέρνησης και της εργοδοσίας έχει ήδη οδηγήσει ένα μεγάλο μέρος του κόσμου μακριά από την ιδιόκτητη κατοικία προς το νοίκι. Τα στεγαστικά δάνεια έχουν στενέψει τους όρους, σε κανέναν εργαζόμενο δεν περισσεύουν χρήματα για μια τέτοια επένδυση, ούτε μπορούν με τα απανωτά χτυπήματα να κάνουν τέτοιου είδους σχεδιασμό. Η κυβέρνηση ξέρει την κατάσταση. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρόσφατο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης περιλαμβάνεται η επιτάχυνση των εξώσεων και των πλειστηριασμών στα κατασχεμένα από τις τράπεζες σπίτια.