Προπαγάνδα – πολιτικός λόγος – διαφήμιση

Του Περικλή Κοροβέση

Με τον όρο προπαγάνδα καταλαβαίνουμε την εκστρατεία που κάνει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς για να πείσει τους υπηκόους του πως ζουν σ’ έναν παράδεισο (για το οποίο κανείς δεν πείθεται) και να βρει συμμάχους στον διεθνή χώρο. Στήνονται τεράστιοι μηχανισμοί, ξοδεύονται αμύθητα ποσά, και κάποιες φορές τα καταφέρνουν. 

Η πρώην ΕΣΣΔ, μέχρι την πτώση της, είχε πολλούς πιστούς σε δεκάδες χώρες που δεν έβλεπαν την πραγματικότητα, αλλά την ειδυλλιακή εικόνα του σοσιαλισμού, όπως αυτή είχε παραχθεί στα εργαστήρια της KGB (που ήξερε επακριβώς ποιος είναι ο αυθεντικός κομμουνισμός και ποιοι είναι οι εχθροί του).

Ενα άλλο πετυχημένο κέντρο προπαγάνδας είναι το Χόλιγουντ, που σχεδόν όλες του οι παραγωγές, έμμεσα ή άμεσα, είναι στην υπηρεσία του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ και του αμερικανικού τρόπου ζωής. Φυσικά υπάρχουν και αριστουργήματα που έχουν παραχθεί, αλλά αυτά αποτελούν ελάχιστες εξαιρέσεις σε σχέση με τις δεκάδες χιλιάδες ταινίες που έχουν γυριστεί. Γνήσιο προϊόν αυτής της σχολής είναι τα σίριαλ. Οι γνωστές σαπουνόπερες που εθίζουν τον κόσμο στο ασήμαντο σε όλα τα επίπεδα. Ασήμαντα σενάρια, σκηνοθεσίες, ηθοποιοί κ.λπ., που στοχεύουν να εγκλωβίσουν τους τηλεθεατές στο τίποτα και να τεθούν εθελοντικώς εκτός κοινωνίας.

Ο σύγχρονος πολιτικός λόγος αποσκοπεί στην εξουσία. Οι ψηφοφόροι πρέπει να πειστούν για την παρουσία ενός κόμματος ή ενός αρχηγού «Μεσσία», που θα τους σώσει. Στη θέση του ενεργού πολίτη, έχουμε έναν ανενεργό πολίτη, που χάνει την προσωπικότητά του μέσα στη μάζα. Βρίσκεται σε βρεφική ηλικία, που ταυτίζει τον πατέρα με τον αρχηγό, όπως ο φανατικός θρησκευόμενος θεωρεί τον Θεό απόλυτο και παντοδύναμο αρχηγό και μπορεί να διαπράξει τα πιο φρικαλέα εγκλήματα στο όνομα του Θεού, ασχέτως αν ο Θεός (στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση τουλάχιστον) δίνει εντολή να μην κάνεις φόνο. Και σε ένα τέτοιο κλίμα, τα φασιστικά κινήματα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν. Δηλαδή ο υπάρχων πολιτικός λόγος ενέχει τον φασιστικό λόγο. Ο Χορκχάιμερ το είχε εντοπίσει αυτό εδώ και πολλά χρόνια. «Οποιος δεν θέλει να μιλήσει για τον καπιταλισμό, καλά θα κάνει να μην μιλάει για τον φασισμό». Με άλλα λόγια, ο λόγος του Κεδίκογλου ενέχει τον λόγο του Μιχαλολιάκου. Στα κουστούμια διαφέρουν.

Να πάμε τώρα και στη διαφήμιση. Συχνά το οξυγόνο για τα έντυπα της Αριστεράς. Ο Γκοντάρ έλεγε πως η διαφήμιση είναι φασισμός. Και είχε απόλυτο δίκιο. Και με τον λόγο και την εικόνα διαμορφώνει έναν παραδεισένιο κόσμο που τον ταυτίζει με ένα ανεξέλεγκτο προϊόν, το οποίο μπορεί να είναι, πέρα από τη χαμηλή ποιότητά του, πιθανόν και επικίνδυνο για την υγεία. Π.χ. τα φαρμακευτικά σκευάσματα. Τι εγγύηση υπάρχει πως δεν είναι απάτη; Και γιατί τα φάρμακα δεν τα πουλάνε στα σούπερ μάρκετ και τα πουλάνε άνθρωποι με πανεπιστημιακές σπουδές και με συνταγή γιατρού; Ακόμα, τα επώνυμα ρούχα. Ράβονται από ανθρώπους που εργάζονται σε άθλιες συνθήκες, σε εξαθλιωμένες χώρες όπου η ζωή των εργατών δεν έχει καμιά αξία. Να θυμηθούμε το πρόσφατο τραγικό έγκλημα στο Μπανγκλαντές. Και όμως ο καταναλωτής φιγουράρει στο επώνυμο ρούχο του και νομίζει πως είναι προσωπικότητα και όχι συνεργός σε ένα έγκλημα.

Ποιο είναι το κόκκινο νήμα που ενώνει και τους τρεις αυτούς λόγους; Ο μύθος. Δηλαδή η τεχνική του παραμυθιού, που διαμορφώνει έναν φανταστικό κόσμο, ο οποίος δεν χρειάζεται αποδείξεις και τεκμηρίωση, αλλά στοχεύει να δημιουργήσει μια γοητεία και να διαμορφώσει έναν πιστό. Και ο πιστός είναι ένας υποταγμένος άνθρωπος, δεν γνωρίζει τον εαυτό του και ζει στον που του έχει επιβάλει η άρχουσα νοοτροπία και γίνεται καταναλωτής. Δεν μπορεί να καταλάβει ποιος είναι και τι θέλει και δεν γνωρίζει τη δύναμή του. Ηδη από τον 12ο αιώνα, η Αννα Κομνηνή έγραφε στην «Αλεξιάδα» της: «Δεν θέλω να αναφερθώ στο χυδαίο όχλο, για να μην μολύνω το ιερό σώμα της Ιστορίας».

Οι ελίτ της εξουσίας, μέσα από την εμπειρία αιώνων, για να κρατήσουν τα πλούτη τους και τη δόξα τους, έπρεπε πάνω από όλα να κυριαρχήσουν στις συνειδήσεις των ανθρώπων, αφαιρώντας τους κάθε δυνατότητα να σκεφθούν, παραμένοντας στην άγνοια και στην απελπισία και μπαίνοντας στην ουρά να περιμένουν κάποιο θαύμα. Και αυτό θα γίνει στην άλλη ζωή. Και βασικός ιδεολόγος ήταν η αυτοκρατορική χριστιανική εκκλησία, που έχει πια παραχωρήσει τη θέση της στην τηλεόραση. Και οι άνθρωποι με την ψήφο τους εκλέγουν τη φυλακή της φτώχειας. Μερικοί αντιδρούν βίαια, με την ένοπλη υποδειγματική πράξη. Αλλά ο μεγάλος αναρχικός Κροπότκιν έχει καλύτερα επιχειρήματα. «Μερικά κιλά δυναμίτη δεν κάνουν τίποτα σε μια εξουσία που αριθμεί πολλούς αιώνες». 

Και θα πρόσθετα εγώ: Αν δεν πάρουμε την ευθύνη του εαυτού μας, ο κόσμος δεν πρόκειται να αλλάξει. Και από τα μνημόνια, θα πάμε στα μνημόσυνα.

Πηγή:ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ