Πέντε σκέψεις, πέντε χρόνια μετά

Του Χρίστου Κατσούλα

Κλείνουν σήμερα πέντε χρόνια από το ματωμένο Δεκέμβρη του 2008. Εκείνες οι εκρηκτικές μέρες και νύχτες άλλαξαν πολλά, και πρώτα από όλα τους πρωταγωνιστές της. 

Μια ιδιότυπη συλλογική μνήμη όσων μετείχαν σε εκείνη την έκρηξη, αποτελεί ανεπεξέργαστο ακόμα υλικό. Τα αφιερώματα πληθαίνουν αλλά οι πολιτικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί όσων ζήσαμε, σπανίζουν. Ίσως αυτή είναι και η ιδιαιτερότητα του δικού μας Δεκέμβρη. Όπως γλαφυρά μας θυμίζει το σύνθημα “ο Δεκέμβρης δεν ήταν απάντηση. Ήταν ερώτηση”. 

Πέντε χρόνια μετά, στην καρδιά της κρίσης, στον πάτο της ύφεσης, το πρόβλημά μας δεν είναι να διατρανώσουμε επετειακά ότι “είναι δίκαιο να εξεγείρεσαι”. Είναι να το κάνουμε πράξη, με νικηφόρα -αν είναι δυνατόν- αποτελέσματα. Με νίκες για εμάς και ήττες για τους αντιπάλους.

1. Ο Δεκέμβρης του 2008 ήταν σχεδόν η πρώτη εξέγερση στην εποχή της κρίσης. Είχε προηγηθεί το ανώμαλο κύμα στην Ιταλία, μια εκπαιδευτική εξέγερση που διατύπωσε το περίφημο “δεν θα πληρώσουμε εμείς την κρίση σας”. Ωστόσο ο ελληνικός Δεκέμβρης ξεπέρασε κατά πολύ σε ένταση και κλίμακα το ιταλικό φοιτητικό κίνημα. Κατά ένα περίεργο τρόπο η εξέγερση του Δεκέμβρη λειτούργησε προφητικά. Γιατί η γενιά του τότε, είναι που σήμερα ζει με τον χειρότερο τρόπο τα πιο πλήρη αδιέξοδα, την πιο μεγάλη καταστροφή, τον ξεριζωμό, τη μετανάστευση, την απόγνωση και την έλλειψη προοπτικής. Όσοι εξεγέρθηκαν εκείνο το βράδυ της 6ης Δεκέμβρη και τα επόμενα βράδια και τις επόμενες ημέρες, είναι που σήμερα ζουν με τον πιο δραματικό τρόπο τις επιπτώσεις της κρίσης. Ο Δεκέμβρης μοιάζει με εκείνα τα γεγονότα που προλέγουν τον καιρό τους. Κι όσο κι αν οι αστοί δημοσιολόγοι μιλούσαν για τα παιδιά των βορείων προαστίων που σπάγαν βιτρίνες ενώ είχαν τα λεφτά του μπαμπά, η διαταξική φύση της εξέγερσης δεν μπόρεσε να κρύψει μια βαθιά και ασυμπίεστη οργή: για το κράτος, για τα ΜΜΕ, για το σχολείο, για το σύστημα. Με την σπάνια ενόραση των αυθόρμητων ξεσπασμάτων ο Δεκέμβρης του 2008 προλόγισε την επισπεύδουσα κοινωνική καταστροφή. Η κυβέρνηση Καραμανλή κατηγορήθηκε για “χαλαρή στάση” απέναντι στους βανδάλους που καίνε την Αθήνα. Αυτό ήταν ένα ισχυρό επιχείρημα της εσωκομματικής μάχης που δόθηκε στη ΝΔ μετά την ήττα του 2009 που έφερε την ακροδεξιά ομάδα του Σαμαρά στην αρχηγία. Ο Καραμανλής δραπέτευσε από την εξουσία εννιά μήνες μετά τον Δεκέμβρη. Ήξερε ότι όσα λεφτά και να μοιράσει στις τράπεζες και όσες σφαίρες και να μοιράσει στη νεολαία η κρίση έρχεται και θα σαρώσει. Αυτό μοιάζει να το ξέραν και οι εξεγερμένοι νέοι, χωρίς να είχαν διαβάσει την έκθεση Προβόπουλου για το έλλειμμα.

2. Ο Δεκέμβρης ήταν από άλλο ανέκδοτο. Ακατανόητο στις προηγούμενες φόρμες των νεανικών ξεσπασμάτων που είχαν βάση κάποια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και όχημα τις αποφάσεις σε σχολεία και σχολές. Ο Δεκέμβρης δεν είχε απόφαση. Δεν είχε δομές και συντονιστικά. Και όσα συγκροτήθηκαν, έπαιξαν πολύ πιο περιορισμένο ρόλο. Ο Δεκέμβρης δεν είχε κείμενα και πλαίσια. Δεν είχε αναλύσεις. Δεν είχε αντίπαλο κάποιο νόμο. Είχε αντίπαλο το κράτος και το σύστημα. Ο Δεκέμβρης του 2008 προλόγισε πέρα από την κρίση και ένα ακόμη σημαντικό γεγονός, παρά τις μεγάλες διαφορές: Τις πλατείες του καλοκαιριού του 2011. Οι πολιτικώς ορθές αφηγήσεις και οδηγίες για το πώς γίνονται, ξεσπούν, θεριεύουν ή “καθοδηγούνται” οι σύγχρονες εξεγέρσεις, στην περίπτωσή μας, δεν χρησίμευσαν. Δεν σημαίνει ότι θα είναι έτσι πάντα. Σημαίνει όμως ότι τόσο η μορφή του εργατικού συνδικάτου και της γενικής εργατικής απεργίας, όσο και η μορφή του φοιτητικού συλλόγου και του φοιτητικού συνδικαλισμού, δεν μπορεί να δώσει σε κάθε περίπτωση την απάντηση. Ο Δεκέμβρης ήταν η πρώτη διάψευση. Οι πλατείες ήταν η δεύτερη. Οι νέες μορφές και οι νέοι τρόποι γεννούν μια νέα θεωρία και μια νέα οργάνωση. Δίνουν στην πολιτική διαμεσολάβηση τη σημασία που έχει (ή δεν έχει) και το ίδιο πράττουν και με τον κλασικό τρόπο οργάνωσης των εργαζομένων και της νεολαίας. Οι μεταπολιτευτικές φόρμες των μεγάλων εργατικών κινημάτων και των νεολαιίστικων εκρήξεων μετασχηματίζονται, διευρύνονται, αλλάζουν. Η πολιτική μορφή είναι αναγκαία, αλλά ακόμα αναζητείται, δεν υπάρχει, δεν είναι έτοιμη. Αυτό ίσχυε τον Δεκέμβρη, ίσχυε στις πλατείες, ισχύει ακόμη περισσότερο σήμερα. Κι ας ετοιμάζεται η “κυβέρνηση με επίκεντρο την Αριστερά”. Δεν υπάρχει πολιτική ή συνδικαλιστική έκφραση που θα ολοκληρώσει τις κοινωνικές εκρήξεις σε πολιτικές και κοινωνικές ανατροπές. Κι όσοι περιμένουν τις εκλογές, ας θυμηθούν τις κλασικές εκφράσεις περί κρετινισμού.

3. Η στάση της Αριστεράς τον Δεκέμβρη ήταν από τα σπάνια πράγματα για τα οποία ένας αριστερός αισθάνεται υπερήφανος. Όχι όλης της Αριστεράς. Το ΚΚΕ με αλματώδη τρόπο πέρασε σε μια συστημική πολιτική συμπεριφορά, καταγγέλλοντας την εξέγερση, δηλώνοντας ότι “στην πραγματική λαϊκή εξέγερση δεν θα σπάσει ούτε ένα τζάμι”, γράφοντας ότι ο Δεκέμβρης “στέκεται απέναντι στο εργατικό κίνημα και στην εργατική τάξη”, δημοσιεύοντας φθηνά και κατά παραγγελία παραλογοτεχνήματα που αθώωναν τον μπάτσο, “παιδί της παραδουλεύτρας από το χωριό” που πυροβόλησε τα “κωλόπαιδα”. Από τότε μέχρι σήμερα ολοκληρώνει βήμα το βήμα το διαζύγιο με την πραγματική ζωή του πραγματικού κινήματος, ενώ απογειώνεται στην πολιτική του εκφώνηση σε επίπεδα δυσθεώρητου αριστερισμού. Η τιμή της Αριστεράς τον Δεκέμβρη του 2008 σώθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν ήταν ούτε αναμενόμενο ούτε εύκολο. Στο ασφυκτικό κλίμα της επιβαλλόμενης συναίνεσης και της συνάντησης στο Προεδρικό Μέγαρο, η Αριστερά όρθωσε το ανάστημά της. Για πρώτη φορά στα μεταπολιτευτικά χρονικά η Αριστερά είναι εκτός πλαισίου της αστικής νομιμότητας. Αρνείται να καταδικάσει. Δεν γίνεται εισαγγελέας. Στέκεται δίπλα στη νεολαία. Δεν την αφήνει μόνη. Και αυτό πληρώθηκε. Η επίθεση που δέχτηκε την επόμενη περίοδο ο ΣΥΡΙΖΑ είχε σαν αποτέλεσμα όχι μόνο την υποχώρηση της δημοσκοπικής του έκρηξης, αλλά και την προγραφή συγκεκριμένων προσώπων που έπαιξαν τον καθοριστικό ρόλο για αυτή τη στάση. Από τον Δεκέμβρη του 2008 και μετά, ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί πολλά κομμάτια σε συσκευασία ενός. Αποτελεί έναν άλλον ΣΥΡΙΖΑ από αυτόν του άρθρου 16 και του Δεκέμβρη. Η πολιτική υποχώρηση εξελίσσεται, όπως εξελίσσεται και μια εσωτερική αντιπαράθεση, άλλοτε φανερά και άλλοτε μπερδεμένα. Η εκλογική εκτίναξη το 2012 θα κλείσει τους κομματικούς λογαριασμούς, αλλά δεν θα αποκαταστήσει τη ριζοσπαστική και αντισυστημική στάση. Ο Δεκέμβρης ήταν τομή και για την Αριστερά.

4. Όμως ο Δεκέμβρης υπογραμμίζει μια μετατόπιση του κέντρου της εξέγερσης: Από την Αριστερά προς τον αντιεξουσιαστικό χώρο. Ο τελευταίος γνωρίζει πρωτόγνωρη μαζικοποίηση και άνθιση, συσπειρώνει δεκάδες χιλιάδες νέους, διεκδικεί τη λάμψη της εξέγερσης, από μια Αριστερά που όταν δεν είναι συστημική ή φοβισμένη, δείχνει γερασμένη ή περιθωριακή. Ο χώρος για να εκφραστεί έκτοτε μαζικά το πνεύμα της εξέγερσης είναι τα μπλοκ με τις μαύρες σημαίες. Με τα γνωστά όρια και περιορισμούς. Το ξέσπασμα της κρίσης, τα μνημόνια και η τρόικα, η χρεοκοπία και η επαναφορά του κοινωνικού προβλήματος στο κέντρο των εξελίξεων, προκαλούν την αναμενόμενη αδιαφορία σε ότι δεν έχει να κάνει με τους μπάτσους και την καταστολή. Ωστόσο ο Δεκέμβρης τροφοδότησε και τροφοδοτεί σε διάφορες μορφές και σε πολλές κατευθύνσεις τον ευρύτερο αντιεξουσιαστικό χώρο. 

Δεν τροφοδότησε την Αριστερά, παρά μόνο σε προβληματισμό και περηφάνια για την “τιμή που σώθηκε” και τη “σημαία που κρατήθηκε ψηλά”. Από καιρό έπαψε η Αριστερά να είναι ο πλέον ελκυστικός χώρος για τη νεολαία που θέλει να αντισταθεί, να αγωνιστεί, να εξεγερθεί, να επαναστατήσει. Ίσως γιατί σαν χώρος δεν είναι και δεν μοιάζει συγκρουσιακός και εξεγερτικός. Οι κόκκινες σημαίες υποχώρησαν στα νεανικά δωμάτια, κι αυτό όσο κι αν δεν φαίνεται είναι ένα βαθιά ιδεολογικό και ιστορικό πρόβλημα. Όσο δεν αποκαθίσταται η σχέση του κομμουνισμού με τη νέα γενιά, ο κομμουνισμός θα παραμένει το λυμένο αίνιγμα της ιστορίας, μόνο που ο τόνος θα πέφτει στο αίνιγμα και όχι στο λυμένο.

5. Η λυσσαλέα αντεπίθεση του κράτους γίνεται στο πεδίο της βίας και της ασφυκτικής πίεσης να καταδικαστεί. Αυτό θα είναι και το μόνιμο μοτίβο της επόμενης περιόδου. Για κάθε κινητοποίηση, για κάθε διαδήλωση, για κάθε λαϊκή αντίθεση, για κάθε πολιτική σύγκρουση, το μοτίβο θα είναι “καταδικάστε τη βία”. 

Οι υποχωρήσεις που θα καταγραφούν μετά τον Δεκέμβρη από την Αριστερά θα είναι πολλές και διαδοχικές. Παίζοντας το παιχνίδι του αντιπάλου, στο γήπεδο του αντιπάλου, από εκεί που χάιδευε τα αφτιά των κουκουλοφόρων, βάλθηκε να χαϊδεύει τα αφτιά των νοικοκυραίων. Πρόκειται για μια σημαντική μετάλλαξη. Σημασία όμως έχει η στρατηγική και όχι η επικοινωνία. Η ρητορική της βίας όσο δεν απαντιέται με τους όρους των από κάτω θα βγάζει μονίμως ηττημένο το κίνημα της ανατροπής. Οι περίτεχνες περικοκλάδες του και ναι και όχι και ίσως, με τις οποίες η αριστερή πολιτική προσπαθεί να αποσυμπιέσει την αστική αντεπίθεση δεν θα αποδίδουν. Ο μαγαζάτορας που το 2008 έγινε σύμβολο των ΜΜΕ για την (τυχόν) σπασμένη του βιτρίνα, σήμερα κατά πάσα πιθανότητα είναι χρεοκοπημένος, κλειστός ή πτωχευμένος. Έκτοτε βέβαια, το κράτος θωρακίστηκε και άσκησε την πιο βαριά και εκτεταμένη καταστολή. Η κατάσταση εξαίρεσης έγινε ο κανόνας και νομιμοποιήθηκε το μονοπώλιο της βίας από τη μεριά των κατασταλτικών μηχανισμών. 

Η ασυδοσία τους οδήγησε -εμμέσως- σε μια νέα δολοφονία, αυτή του Π. Φύσσα, από το οπλισμένο χέρι της Χρυσής Αυγής, που επί χρόνια δρούσε υπό την ανοχή και την κάλυψη της αστυνομίας. 

Και η Αριστερά ακόμα τρέμει στο άκουσμα της ιεροεξεταστικής ερώτησης: 

Καταδικάζετε τη βία;

Πηγή:Σχέδιο Β'