Συνομοσιολογία και συνομοσίες

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Μεγάλη μερίδα πολιτικών και μέσων ενημέρωσης διέκρινε στις πρόσφατες δολοφονίες δύο μελών της Χρυσής Αυγής την οσμή της πολιτικής προβοκάτσιας. 

Οι ερμηνείες που προτάθηκαν ήταν πολύ διαφορετικές - γι’ άλλους, στόχος ήταν η πολιτική σταθερότητα και η κυβέρνηση, γι’ άλλους το λαϊκό κίνημα και η Αριστερά. Ωστόσο, ο επαγγελματισμός της ειδεχθούς εγκληματικής ενέργειας και η συγκυρία στην οποία πραγματοποιήθηκε, ώθησαν πολλούς να εικάσουν ότι πρόκειται για πολιτική παρέμβαση, ενορχηστρωμένη από αδιαφανή κέντρα.

Στον αντίποδα βρέθηκαν όσοι συνηθίζουν να καταγγέλλουν αντανακλαστικά, χωρίς δεύτερη σκέψη, παρόμοιες εικασίες ως ψυχοπαθολογικές αντιδράσεις εμμονικών των «θεωριών συνωμοσίας». Το πράγμα γι’ αυτούς είναι τόσο απλό ώστε δεν χρειάζεται να περιμένουμε τα πορίσματα των αστυνομικών ερευνών: τα «δύο άκρα» σκοτώνονται μεταξύ τους και θα μας οδηγήσουν σε εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις αν δεν θωρακιστεί, εν ανάγκη με αυταρχικά μέτρα εκτάκτου ανάγκης, το στρατόπεδο του Νόμου και της Τάξης.

Ο όρος «θεωρίες συνωμοσίας» καθιερώθηκε, εξ όσων γνωρίζουμε, από τον Καρλ Πόπερ, στο μείζον έργο του «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της». Εκεί, ο διάσημος Αυστριακός φιλόσοφος αναλύει τον ρόλο που έπαιξαν στην άνοδο του ναζισμού θεωρίες συνωμοσίας με έντονο φυλετικό περιεχόμενο. Γνωστό είναι ότι ο Χίτλερ αξιοποίησε το διαβόητο «Πρωτόκολλο των σοφών της Σιών» -έγγραφο χαλκευμένο από τις μυστικές υπηρεσίες του τσάρου της Ρωσίας, το 1903- για να στηρίξει τις καταγγελίες περί διεθνούς, εβραϊκής συνωμοσίας με στόχο τον έλεγχο του κόσμου. Αρχέτυπο πολιτικής προβοκάτσιας αποτέλεσε, εξάλλου, ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ, ο οποίος αποδόθηκε στον Γκεόργκι Δημητρόφ και άλλα ηγετικά στελέχη της Κομιντέρν για να διευκολύνει τη μετατροπή του Χίτλερ σε απόλυτο δικτάτορα, μέσα σε ατμόσφαιρα παράνοιας εναντίον των σλαβικών εθνών.

Ανεξαρτήτως προέλευσης, οι θεωρίες συνωμοσίας υπακούουν σε μια κοινή συμπτωματολογία: τα πράγματα δεν είναι ποτέ έτσι όπως φαίνονται -κινητήρια δύναμη της Ιστορίας είναι οι συνωμοσίες- τίποτα δεν είναι τυχαίο, για όλα υπάρχει κάποιο κρυφό σχέδιο - ο εχθρός κερδίζει πάντα με μπαμπεσιά. Αυτός ο τρόπος σκέψης, ή μάλλον μη σκέψης, παρηγορεί τους λαούς για τις αποτυχίες τους -δεν φταίνε αυτοί, αλλά οι προδότες που ανοίγουν τις Κερκόπορτες- και ηρωοποιεί τις ήττες τους. Επιπλέον, δεν τους ζητάει τίποτα δύσκολο, παρά μόνο να περιμένουν τους «ήρωες» που θα τους λυτρώσουν, με το σπαθί, με τα τανκς ή με τα 45ρια. Από την απήχηση της άποψης ότι δεν ξεσηκωνόμαστε γιατί μας ψεκάζουν (ένας στους τρεις συμπολίτες μας το πιστεύει, σύμφωνα με σοβαρή δημοσκόπηση) μέχρι την επιτυχία των βιβλίων τύπου «Ιλουμινάτι» και «Κώδικας ντα Βίντσι», η γοητεία αυτής της «σχολής» είναι προφανής.

Αν υπήρξε μια πολιτική οικογένεια, η οποία βρέθηκε εξ αρχής στον αντίποδα παρόμοιων λογικών και πρακτικών, αυτή ήταν η μαρξιστική Αριστερά. 

Για τον Μαρξ, κινητήρια δράση της Ιστορίας είναι η πάλη των τάξεων και όχι οι πράξεις των «ηρώων». Ο στενός συνεργάτης του, Φρίντριχ Ενγκελς, παρά τη μεγάλη εκτίμηση που έτρεφε για τον σπουδαίο Γάλλο επαναστάτη Ογκίστ Μπλανκί, απέρριπτε κατηγορηματικά «τη φαντασίωση πως μια ολόκληρη κοινωνία μπορεί να ανατραπεί με τη δράση μιας μικρής συνωμοτικής ομάδας».

Η ΑΣΤΟΙ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Αντιθέτως, ήταν η αστική τάξη εκείνη που εμφανίστηκε στο ιστορικό προσκήνιο μέσα από τις μυστικές, συνωμοτικές εταιρείες, όταν πάσχιζε να ανατρέψει το παλιό, φεουδαρχικό καθεστώς. Η «Συνωμοσία των Ίσων  εναντίον του Διευθυντηρίου, υπό τον Γιακωβίνο Φρανσουά-Νοέλ («Γράκχο») Μπαμπέφ, την περίοδο 1795-6, παρά το άτυχο τέλος της, βρήκε πολλούς μιμητές. Η «Εταιρεία των Φίλων του Λαού», με πρωταγωνιστές τους Ρασπάιγ, Μπαρμπέ και Ντελεκλίζ, γεννήθηκε μέσα από τη δημοκρατική επανάσταση του 1830 στη Γαλλία, ενώ η «Ενωση των Προγραμμένων», με τους Βενεντέι, Σούστερ και Βάιτλιγκ έπαιξε ρόλο στην προετοιμασία της επανάστασης του 1848, στη Γερμανία. Μυστικές ενώσεις όπως οι Καρμπονάροι στην Ιταλία και η Φιλική Εταιρεία στην Ελλάδα συνδέθηκαν με τους αγώνες για εθνική απελευθέρωση - ενοποίηση.

Στις μέρες μας, βέβαια, οι μεγάλες συνωμοσίες έχουν ολότελα διαφορετικό περιεχόμενο από την εποχή του Γράκχου Μπαμπέφ και του Ρήγα. Το 1990, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδίκασε «την ύπαρξη επί 40 χρόνια ενός παράνομου, μυστικού κατασκοπευτικού δικτύου», όπως και «ένοπλες επιχειρήσεις σε αρκετά κράτη-μέλη πέρα από κάθε δημοκρατικό έλεγχο, υπό την καθοδήγηση μυστικών υπηρεσιών, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ». Επρόκειτο για το διαβόητο δίκτυο Gladio (στην Ελλάδα, «Κόκκινη Προβιά»), το οποίο εφάρμοσε τη «στρατηγική της έντασης» για να εμποδίσει την άνοδο των κομμουνιστών στην εξουσία, κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.

Κατ’ εξοχήν πεδίο δραστηριοποίησης της Gladio υπήρξε η Ιταλία, η χώρα με το μεγαλύτερο ΚΚ της Δύσης. Το 2000, επιτροπή του ιταλικού Κοινοβουλίου αποφάνθηκε ότι υπήρξε ανάμιξη της Gladio σε τρομοκρατικές ενέργειες αποσταθεροποίησης, όπως οι φονικές εκρήξεις στο Μιλάνο, τον Δεκέμβριο του 1969 και στην Μπρέσια, πέντε χρόνια αργότερα. Κεντρικό ρόλο στην υπόθεση αυτή είχε παίξει η μασονική στοά P2 του Λίτσιο Τζέλι, μια πραγματική σκιώδης κυβέρνηση, στην οποία συμμετείχαν εκδότες, βιομήχανοι, πολιτικοί και κρατικοί αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων οι επικεφαλής και των τριών μυστικών υπηρεσιών της Ιταλίας!

Στο ίδιο έργο όπου καυτηριάζει τις θεωρίες συνωμοσίας, ο Καρλ Πόπερ σημειώνει: «Δεν υπονοώ ότι δεν γίνονται ποτέ συνωμοσίες. Αντιθέτως, αποτελούν τυπικά κοινωνικά φαινόμενα. Ωστόσο, εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ότι, σε πείσμα της συχνής εμφάνισής τους, λίγες από αυτές έχουν αίσιο αποτέλεσμα. Οι συνωμότες σπάνια απολαμβάνουν τη συνωμοσία τους και αυτό είναι η καλύτερη απάντηση στις θεωρίες συνωμοσίας».

*Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της Κυριακής 10 Νοεμβρίου 2013