Του Στράτου Γεωργούλα
Οι δράστες δεν έχουν συλληφθεί, αλλά έχουν ήδη γίνει τηλεοπτικά γνωστοί
Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές,
αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους
W.I.Thomas
Το 1949 ο κοινωνιολόγος R. Merton στο βιβλίο του Social Theory and Social Structure, εισάγει τον όρο "αυτοεκπληρούμενη προφητεία", γράφοντας ότι είναι ένας λάθος αρχικός ορισμός της πραγματικότητος, ο οποίος όμως προκαλεί μία νέα συμπεριφορά του πλήθους, και στο τέλος το πλήθος κάνει πραγματικότητα τον αρχικώς λανθασμένο ορισμό. Το κλειδί της λειτουργίας, στο κοινωνικό πεδίο, της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, είναι η στενή σύνδεση της αντίληψης και της συμπεριφοράς. Η αντίληψη επηρεάζεται από προκατασκευασμένα σχήματα στερεοτύπων, κινητοποιώντας αντίστοιχες κατευθυνόμενες συγκινησιακές αντιδράσεις στο ευρύ κοινό (μέχρι και φαινόμενα ηθικού πανικού), οι οποίες νομιμοποιούν προειλημμένες πολιτικές που φαινομενικά έπονται ως απάντηση στην "αυθόρμητη, λαϊκή" απαίτηση.
Και ερχόμαστε στο προκείμενο, διαχωρίζοντας τα πραγματολογικά δεδομένα από την κυρίαρχη αναπαράστασή τους. Δυο γεγονότα με χρονική απόσταση με κοινό χαρακτηριστικό την αφαίρεση ανθρωπίνων ζωών:
Στην πρώτη περίπτωση, τα περισσότερα μίντια έτρεξαν να προλάβουν να κτίσουν μια εικονική πραγματικότητα, της σύγκρουσης με οπαδικά κίνητρα που οδήγησε στην απώλεια μιας ζωής. Χρειάστηκε ένας συλλογικός ξεσηκωμός και εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης, ώστε να οδηγηθούμε σταδιακά και όχι άμεσα στην ανασκευή και στην αποκάλυψη της πολιτικής δολοφονίας, εκ των προτέρων σχεδιασμένη η οποία ακόμα δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί.
Στη δεύτερη περίπτωση εντός λεπτών κυριολεκτικά, σύμβουλος του πρωθυπουργού, σχεδόν όλα τα ΜΜΕ, επίσημα κυβερνητικά χείλη,πολιτικοί της δεξιάς, έβγαλαν το πόρισμα, τρέχοντας πάλι να προλάβουν να κτίσουν την αγαπημένη τους "αυτοεκπληρούμενη προφητεία". Είναι τρομοκρατική ενέργεια, δολοφονία, από δολοφόνους, τρομοκράτες που ανήκουν στο αριστερό άκρο. Μια λεπτομέρεια: οι δράστες δεν έχουν συλληφθεί, αλλά έχουν ήδη γίνει τηλεοπτικά γνωστοί, το ακριβώς αντίθετο δηλαδή με την άλλη υπόθεση, όπου ο δράστης είχε πιαστεί ήδη από την πρώτη στιγμή, αλλά για να αποκαλυφθεί ως νεοναζιστής έπρεπε να περάσει αρκετός τηλεοπτικός χρόνος.
Η εξήγηση είναι απλή, για να ξαναγυρίσουμε στη θεωρία. Δεν μας ενδιαφέρει τι είναι πραγματικά οι δράστες, μας ενδιαφέρει πώς παρουσιάζονται από τους κήνσορες της σύγχρονης ζωής μας. Μάλιστα ο Μερτον είναι σαφής σε αυτό: σίγουρα δεν είναι αυτό που παρουσιάζονται. Αλλά και πάλι εμάς μας ενδιαφέρει να κινητοποιηθεί ένα κομμάτι του πληθυσμού από το προκατασκευασμένο σχήμα των δυο άκρων, ώστε να νομιμοποιήσει την πολιτική που έχουμε ήδη ετοιμάσει για την αντιμετώπιση αυτού του (πραγματικά ανύπαρκτου, τηλεοπτικά και πολιτικά υπαρκτού) κινδύνου. Άλλωστε η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι πάντα ένα αγαπημένο σχήμα των μύθων όλου του κόσμου, από τον Οδοίποδα μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας.
Πώς σπάει η αυτοεκπληρούμενη προφητεία, τόσο η συγκεκριμένη της υπόθεσης του Νέου Ηρακλείου, όσο και άλλες πρόσφατες που ζούμε καθημερινά, όσοι ζούμε μόνο μέσα από τα δελτία ειδήσεων; (Οι ρομά κλέβουν παιδιά οι Αλβανοί κλέβουν, οι δημόσιοι υπάλληλοι είναι τεμπέληδες, η Ελλάδα θα σωθεί αν εφαρμοστεί το μνημόνιο, κλπ). Σύμφωνα με τον Merton, με τις αποδείξεις ότι η αρχική (και κυρίαρχη) ανάγνωση της πραγματικότητας είναι ψεύτικη. Για όσους δεν πιστεύουν ότι θα είμαστε πάντα έτοιμοι ή ικανοί να αποδείξουμε για παράδειγμα ότι ένα ξανθό παιδί μπορεί να είναι και ροιά ας ακούσουμε τον συγγραφέα της Αγίας Οικογένειας. Δεν είναι η συνείδηση που καθορίζει το κοινωνικό είναι, αλλά το κοινωνικό μας είναι που καθορίζει τη συνείδηση μας, προφανώς απαλλάσσοντάς την από τις φαιδρές αλλά πολύ δυνατές αυτοεκπληρούμενες προφητείες.
Πηγή:REDNotebook
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου